Ҷашни Сада яке аз ҷашнҳои бостонии мардуми ориёист, ки ҳамасола моҳи январ таҷлил мегардад. Ин ҷашн ба гиромидошти оташу рӯшноӣ ва омодагӣ ба баҳор марбут буда, таърихи чандҳазорсола дорад. Сада, ки пеш аз Наврӯз ҷашн гирифта мешавад, рамзи ғалабаи гармӣ бар сармо ва оғози мавсими нави кишоварзӣ мебошад. Он яке аз ҷузъҳои муҳими фарҳанги тоҷикон ва дигар мардуми форсизабон маҳсуб меёбад.
Тибқи ривоятҳо ва нақлҳои «Шоҳнома»-и Фирдавсӣ, пайдоиши ин ҷашн ба даврони шоҳ Ҳушанг, яке аз подшоҳони афсонавии пешдодӣ, марбут аст. Гуфта мешавад, ки ӯ ҳангоми шикор тасодуфан бо санг мореро мезанад ва санг ба санги дигар бархӯрда, оташ меафрӯзад. Ҳушанг ва мардум онро неъмати илоҳӣ дониста, ба ифтихори ин кашфиёт ҷашн мегиранд. Ин ҳодиса на танҳо оғози истифодаи оташ дар ҳаёти инсонҳоро нишон медиҳад, балки нишонаи рушди тамаддуни инсонӣ низ мебошад.
Дар тӯли асрҳо, ҷашни Сада дар қаламрави Осиёи Марказӣ ва Эрон бо шукӯҳ таҷлил мешуд. Ҳатто баъд аз омадани ислом, ин ҷашн дар миёни мардум боқӣ монд ва бо анъанаҳои нав мутобиқ карда шуд. Ҳарчанд дар баъзе давраҳои таърихӣ ҷашн гирифтани он маҳдуд мегардид, мардум онро ҳамчун мероси фарҳангии худ ҳифз намуданд.
Ҷашни Сада асосан бо афрӯхтани оташи бузург таҷлил мешавад, ки рамзи нур, гармӣ ва пирӯзии рӯшноӣ бар зулмот мебошад. Мардум дар гирди оташ ҷамъ омада, шеъру суруд мехонанд, рақсу бозӣ мекунанд ва хӯрокҳои махсус омода менамоянд. Ҳамчунин, дар гузашта ин ҷашн барои омодагӣ ба мавсими нави кишоварзӣ ва эҳтироми офтоб низ баргузор мешуд. Баргузории ин ҷашн ба хотири бедор кардани рӯҳияи ҳамбастагӣ ва умед ба ояндаи нек низ мебошад.
Дар баъзе минтақаҳо, ҷашни Сада бо расму оинҳои гуногун таҷлил мегардад. Масалан, дар баъзе шаҳрҳои Эрон мардум бо баромадҳои театрӣ ва шеърхонӣ ин ҷашнро таҷлил мекунанд. Дар Тоҷикистон ва Афғонистон, ин ҷашн бо анъанаҳои маҳаллӣ, ба монанди омода кардани хӯрокҳои миллӣ ва гӯш кардани достонҳои таърихӣ ҳамроҳ мешавад. Ин ҳама нишон медиҳад, ки ҷашни Сада на танҳо як анъанаи таърихӣ, балки як падидаи зиндаи фарҳангӣ мебошад.
Ҷашни Сада ҳамчун як ҷузъи муҳими фарҳанги тоҷикон ва дигар мардумони минтақа рамзи ҳамбастагӣ, умед ва эҳтиром ба табиат мебошад. Он на танҳо ба гузашта пайванд дорад, балки метавонад дар замони муосир низ барои ҳифзи фарҳанг ва арзишҳои миллӣ нақши муҳим бозад. Ин ҷашн ба мо ёдрас мекунад, ки пешрафти инсон ҳамеша ба кашфиёт ва истифодаи унсурҳои табиӣ вобаста будааст. Оташе, ки дар Сада афрӯхта мешавад, на танҳо рамзи гармӣ, балки нишони хирад ва дониш низ мебошад. Бо рушди ҷаҳони муосир ва густариши технологияҳо, бисёр анъанаҳои қадимӣ метавонанд фаромӯш шаванд. Аз ин рӯ, ҳифзи ҷашнҳои суннатӣ, ба монанди Сада, на танҳо ҳамчун як ҷузъи таърих, балки ҳамчун як унсури худшиносии миллӣ аҳамияти бузург дорад. Таҷлили он дар муҳити оилавӣ ва ҷомеа метавонад ҳамбастагии мардумро тақвият бахшад ва эҳсоси ватандӯстиро бедор созад.
Сада то ҳол дар миёни форсизабонони Эрон, Тоҷикистон ва дигар кишварҳо таҷлил мешавад. Хусусан дар Эрон, ин ҷашн бо барномаҳои фарҳангӣ ва расмҳои анъанавӣ баргузор мегардад. Дар солҳои охир, таваҷҷӯҳ ба ҷашнҳои миллӣ ва фарҳангӣ афзоиш ёфтааст, ки ин боз як далели эҳёи арзишҳои миллӣ мебошад.
Дар Тоҷикистон низ ин ҷашнро дубора зинда гардонанд. Баргузории чорабиниҳои фарҳангӣ, конференсияҳои илмӣ ва омӯхтани таърихи ҷашни Сада метавонад ба эҳёи он дар байни наслҳои ҷавон кӯмак кунад. Аз ин рӯ, омӯхтани таърихи ҷашни Сада ва нақши он дар ташаккули фарҳанги мо муҳим мебошад.
Ҷашни Сада яке аз ҷашнҳои бостонии муҳим буда, бо рамзҳои гармиву рӯшноӣ ва умед пайванди амиқ дорад. Ҳифзи он ҳамчун як мероси фарҳангӣ барои наслҳои оянда аҳамияти калон дорад. Аз ин рӯ, эҳёи ин ҷашн ва густариши он метавонад ба мустаҳкам шудани ҳувияти миллӣ ва фарҳангии мардум мусоидат намояд. Бинобар ин, омӯзиши амиқи таърихи он ва шиносоӣ бо аҳамияти он дар рушди фарҳанги миллӣ метавонад ба боло бурдани сатҳи худогоҳии миллӣ кӯмак расонад.
Мирзоев Шодӣ Ашурмадович – н.и.ф.м., дотсенти кафедраи математикаи ҳисоббарорӣ ва механикаи факултети механикаю математикаи ДМТ
Ғафоров Алишер Бобобекович – н.и.ф.м., муаллими калони кафедраи моделсозии математикӣ ва компютерии факултети механикаю математикаи ДМТ
