Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёмҳои худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар маъракаҳои сиёсиву расмӣ пайваста ба нақши илм ва технологияҳои муосир, махсусан илмҳои риёзӣ дар рушди устувори кишвар таъкид менамоянд. Тибқи таъкидҳои Пешвои миллат барои ноил гардидан ба ҳадафҳои стратегӣ, рушди зеҳнии ҷавонон ва таҳкими мақоми миллӣ зарур аст, ки таваҷҷуҳи хос ба таҳкими низоми таълим, таҳқиқотҳои илмӣ ва татбиқи амалии илмҳои муосир равона гардад. Пешвои миллат муҳимияти ба коргирии илмҳои риёзӣ ва дақиқро ҳамчун заминаи асосии инноватсияҳо ва пешрафти кишвар таъкид намуда, иброз медоранд, ки бе рушди илмҳои риёзӣ ва татбиқи онҳо дар бахшҳои гуногуни иқтисод ва саноат пешрафти устувори кишвар ғайримкон аст.
Имрӯзҳо дар ҷаҳони муосир, илм ва технология барои рушд ва муваффақият дар ҳама соҳаҳо, аз иқтисоди глобалӣ то равандҳои иҷтимоии ҳар як кишвар, аҳаммияти ҳалкунанда пайдо кардааст. Илмҳои риёзӣ ҳамчун асоси таҳқиқоти илмӣ ва пешрафти технологӣ аҳаммияти калон доранд. Онҳо дар таҳияи моделҳои назариявӣ, таҳлили маълумот, рушди алгоритмҳо ва эҷоди ҳалли мушкилотҳои инноватсионӣ барои соҳаҳои гуногуни илм ва саноат нақши калидӣ мебозанд.
Илмҳои риёзӣ дар ҷаҳони муосир ҳамчун асоси таҳияи технологияҳои инноватсионӣ ва ҷавобгӯ ба ниёзҳои рӯзафзуни илм ва саноат нақши муҳим доранд. Ин илмҳо имконият медиҳанд, ки равандҳои мураккаби табиӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ таҳлил ва пешбинӣ карда шаванд.
Бо истифода аз усулҳои риёзӣ, алгоритмҳои муосир таҳия мешаванд, ки барои коркарди маълумоти калон, автоматикунонии равандҳо ва ҳалли масъалаҳои оптимизатсионӣ дар бахшҳои гуногун, аз савдои молиявӣ то тибби рақамӣ, мусоидат менамоянд.
Рушди илмҳои риёзӣ барои пешрафти соҳаҳои муҳандисӣ, робототехникӣ ва биотехнологӣ низ аҳамияти бузург дорад. Дар муҳандисӣ, моделҳои математикӣ барои тарҳрезии системаҳои мураккаб ва сохтмони иншооти устувор истифода мешаванд. Дар робототехникӣ, принсипҳои риёзӣ имкон медиҳанд, ки роботҳо муҳити атрофро дуруст шинохта, қарорҳои оптималӣ қабул кунанд. Дар биотехнология, усулҳои риёзӣ барои таҳлили равандҳои биологӣ, моделсозии фаъолияти ҳуҷайраҳо ва таҳияи доруҳои нав истифода мегарданд.
Соли 2022, дар Паёми худ ба Маҷлиси Олӣ, Пешвои миллат зарурати таҳкими соҳаҳои илм ва рушди технологияи рақамӣ ва инноватсионӣ барои устувор гардонидани мавқеи кишвар дар арсаи байналмилалӣ таъкид карданд:
“Мо бояд ба таҳкими соҳаҳои илм ва таҳияи технологиҳои рақамӣ ва инноватсионӣ аҳаммияти ҷиддӣ диҳем, то ки дар ҷаҳони муосир мавқеи устувор пайдо намоем.”
Ин изҳорот нишон медиҳад, ки рушди илмҳои дақиқ ва риёзӣ, ҳамчун заминаи асосии инноватсия ва пешрафти иқтисодӣ аҳамияти бузург дорад. Маҳз тавассути татбиқи илмҳои риёзӣ, метавон механизмҳои муосири идоракунии равандҳои иқтисодӣ, моделсозии равандҳои саноатӣ ва таҳияи технологияҳои пешрафтаро амалӣ намуд.
Инчунин дар Паёми соли 2020 низ Пешвои миллат аҳамияти инноватсия ва илмҳои риёзиро дар рушди иқтисод ва технологияҳои муосир чунин таъкид карданд:
“Инноватсияҳо ва илм, хусусан дар соҳаи риёзӣ, метавонанд тамоми соҳаҳои иқтисод ва технологиҳои муосирро беҳтар кунанд. Мо бояд ҳама гуна имкониятҳои илмии худро барои такмили саноат ва рушди иқтисоди рақамии кишвар истифода кунем.”
Ин суханон шаҳодат медиҳанд, ки истифодаи васеи илмҳои риёзӣ дар иқтисоди рақамӣ ва саноати муосир на танҳо ба рушди кишвар мусоидат мекунад, балки имконият медиҳад, ки Тоҷикистон дар фазои рақобатпазири ҷаҳонӣ мавқеи устувор пайдо намояд. Бо дарназардошти ин, барои ташаккули ҷомеаи пешрафта ва иқтисоди инноватсионӣ, зарур аст, ки рушди илмҳои дақиқ, бахусус риёзӣ, ҳамчун яке аз самтҳои стратегии кишвар таҳким ёбад.
Дар рушди инноватсияҳо илмҳои риёзӣ, ки ба таҳқиқ ва таҳияи усулҳои математикӣ, оморӣ, алгебра ва дигар соҳаҳои илми дақиқ шомил мешаванд, дар рушду инноватсияҳои муосир, ки дар тамоми соҳаҳои иқтисодиёт, саноат ва ҳаёти иҷтимоӣ таъсири амиқ мегузоранд, нақши муҳим доранд. Аз ин рӯ, давлатҳо, аз ҷумла Ҷумҳурии Тоҷикистон, диққати хос ба рушду таҳкими илмҳои риёзӣ ва татбиқи онҳо дар тамоми бахшҳои ҳаёти ҷомеа медиҳанд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста таъкид кардаанд, ки илмҳои риёзӣ яке аз моликиятҳои стратегӣ барои ноил шудан ба рушди устувор ва рақобатпазирии кишвар дар арсаи байналмилалӣ мебошанд.
Илмҳои риёзӣ барои эҷод ва таҳияи моделҳои мураккаб, ки метавонанд равандҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва муҳандисиро танзим кунанд, истифода мешаванд. Математика ҳамчун забони умумии илму техника барои фаҳмидан ва анализ кардани равандҳои гуногуни ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва муҳандисӣ зарур аст. Дар иқтисодиёти рақамӣ, моделсозӣ ва таҳлилҳои риёзӣ барои таҳияи алгоритмҳо ва тарҳрезии системаҳои идоракунӣ, ки ба беҳтар кардани равандҳои истеҳсолӣ ва иқтисодии кишвар мусоидат мекунанд, аҳаммият доранд. Моделҳои математикӣ метавонанд барои пешгӯйии арзиши молҳо, таҳлили муомилаҳои молиявӣ ва арзёбии хатарҳо дар соҳаҳои гуногун, аз ҷумла энергетика, нақлиёт, кишоварзӣ ва ғайра истифода шаванд. Масалан, дар бахши молия, моделсозӣ ва таҳлили риёзӣ барои таҳия ва баррасии стратегияҳои сармоягузорӣ, тавсеаи фоизи бонкҳо ва таҳлили камбудиҳо дар фаъолияти молиявӣ нақши муҳим мебозад. Инчунин, моделсозӣ бо истифода аз илмҳои риёзӣ барои ташхис ва таҳлили хатарҳои эҳтимолӣ ва таҳлили нархи маводи хом дар соҳаҳои истихроҷ ва энергетика низ муҳим аст.
Масалан, Пешвои миллат ба рушди саноат ва омодасозии робототехникӣ таваҷҷуҳ зоҳир карда, дар Паёми соли 2021 таъкид карданд:
“Робототехникӣ ва автоматизатсия ба мо имконияти беҳтар кардани самаранокии истеҳсолот ва эҷоди ҷойҳои нави кориро медиҳад.”
Илмҳои риёзӣ дар таҳияи роботҳо ва дигар системаҳои автоматизатсионӣ, ки метавонанд вазифаҳои мураккабро дар соҳаҳои гуногун иҷро кунанд, нақши муҳим доранд. Технологияи робототехникӣ, ки бо истифода аз усулҳои риёзӣ таҳия мешавад, имкон медиҳад, ки роботҳо дар саноат, тиб ва маориф вазифаҳои мураккабро иҷро кунанд.
Равандҳои автоматикӣ дар саноат барои баланд бардоштани самаранокии истеҳсолот, коҳиш додани хатогиҳо ва ба оптималӣ расонидани равандҳои истеҳсолӣ кумак мекунанд. Робототехникӣ ва автоматика дар соҳаҳои кишоварзӣ низ барои мониторинг ва оптимизатсияи ҳолатҳо, ки барои истеҳсоли маҳсулот зарур аст, муҳим мебошанд.
Технологияҳои муосири автоматизатсия, ки аз илмҳои риёзӣ бармеоянд, имконият медиҳанд, ки истеҳсолот бо истифода аз роботҳо дар муҳити корӣ бе халал ва самаранок ба роҳ монда шавад.
Пешвои миллат пайваста таъкид менамоянд, ки дар ҷаҳони муосир, ки асосан ба технологияҳои иттилоотӣ ва рақамӣ вобаста аст, истифодаи илмҳои риёзӣ барои эҷоди муҳити рақамӣ ва рушди иқтисоди рақамии кишвар аҳамияти калон дорад. Инчунин, дар Паёми соли 2020 гуфтанд:
“Инвеститсия дар технологиҳои иттилоотӣ ва илмҳои риёзӣ имкон медиҳад, ки иқтисодиёти рақамии мо ба сатҳи нави рушд расад.”
Технологиҳои рақамӣ, ки бо истифода аз алгоритмҳои риёзӣ ва методологияҳои математикӣ таҳия мешаванд, ба таҳкими иқтисоди рақамии кишвар ва рушди соҳаҳои муҳим, ба монанди молия, тандурустӣ, омӯзиш ва савдо кумак мекунанд. Истифодаи илмҳои риёзӣ барои ташкили инфрасохтори рақамии муосир, ки дар он базаҳои маълумотӣ, шабакаҳои иттилоотӣ ва платформаҳои онлайн ҷои муҳимро ишғол мекунанд, аҳамияти калон дорад.
Иқтисоди рақамии кишварро танҳо бо истифода аз илмҳои риёзӣ ва технологиҳои муосир метавон бо роҳи самаранок ва устувор рушд дод. Инчунин, илмҳои риёзӣ кумак мерасонад, ки ба таҳлили иттилоот ва эҷоди платформаҳои амн барои маълумоти аҳолӣ ва тиҷоратҳои рақамӣ муваффақ гардем.
Алгоритмҳои риёзӣ барои таҳлили маълумот ва коркарди иттилоот дар соҳаҳои гуногун, ба вижа молия, нақши ҳалкунанда доранд. Масалан, дар соҳаи молия, алгоритмҳои риёзӣ барои таҳлили бозор ва қабули қарорҳои дуруст кумак мекунанд. Ин алгоритмҳо кумак мерасонанд, ки бозори молиявӣ, ки дар он таҳлил ва тасаввуроти дақиқ барои муваффақият зарур аст, бо истифода аз усулҳои математикӣ ва амалиётии муосир таҳлил гардад.
Дар ҳамон замина, алгоритмҳо дар соҳаи маориф ва тиб барои таҳлили маълумотҳои оммавӣ ва табобатӣ истифода мешаванд. Математика ва омор ҳамчун асоси таҳқиқ ва таҳлили маълумотҳо, ки ҷиҳатҳои ҷадиди фаҳмидан ва беҳтар кардани равандҳои ҷамъоварии маълумотҳоро таъмин мекунанд, нақши муҳим доранд.
Хулоса, инсонҳо дар ҷаҳони муосир ҳамеша аз раванди иттилоотӣ ва технологӣ вобаста ҳастанд, ки бидуни илмҳои риёзӣ ва усулҳои математикӣ таъсиргузор намешаванд. Ба ин тариқ, рушди соҳаҳои гуногуни саноат, муҳандисӣ, иқтисоди рақамӣ ва биотехнология, ки асосан бо истифода аз ҳисобу китоб ва таҳлили риёзӣ имконият пайдо мекунанд, барои бозсозии ҷаҳони муосир ва беҳтар кардани зиндагии инсон муҳим мебошад.
Дар маҷмӯъ, илмҳои риёзӣ як унсури муҳими таҳияи стратегияи рушд ва рушди технологиҳои муосир ва инноватсионӣ дар тамоми соҳаҳо мебошанд. Бо истифода аз илмҳои риёзӣ, кишварҳо метавонанд на танҳо боигарии иқтисодӣ ва технологиҳои муосирро таъмин кунанд, балки дар арсаи ҷаҳонӣ мақоми устувор ва рақобатпазир ба даст оранд.
Хушвахтзода Муҳиддин – номзади илмҳои физикаю математика, муовини декан оид ба илм ва инноватсияи факултети механикаю математикаи ДМТ
